Bijbel met Uitleg - recensie
Auteur: David Moerman
Bijbel met uitleg, ISBN 978 94 6278 2372, Uitgeverij De Banier. Bestellen kan via deze link.
Inleiding
De Statenvertaling
Het is inmiddels bijna 400 jaar geleden dat de Statenvertaling verscheen, een betrouwbare vertaling van de grondtekst in het Nederlands. Deze vertaling heeft een grote plaats verworven in de kerken en gezinnen, tot op de dag van vandaag. Over de kwaliteiten van de Statenvertaling bestaat weinig discussie. De vertaling is grondtekstgetrouw, waaraan de leesbaarheid in het Nederlands ondergeschikt werd gemaakt. Het taaleigene van het Hebreeuws en Grieks is duidelijk zichtbaar. Bij de vertaling werden Kanttekeningen gevoegd, die zowel taalkundige als theologische aspecten behandelden.
Taalontwikkelingen
Op verschillende momenten na de verschijning van de Statenvertaling zijn er plannen en pogingen gedaan om de tekst aan te passen aan een veranderd taalgebruik en aan nieuwe theologische inzichten. Zo is de GBS editie van de Statenvertaling niet identiek aan de versie die in 1637 verscheen; sommige woorden zijn vervangen en een aantal zinnen beperkt aangepast. Ook de spelling van de woorden is regelmatig gewijzigd. Deze aanpassingen hebben echter niet kunnen voorkomen dat er een steeds grotere kloof ging ontstaan tussen het dagelijks Nederlands en het Nederlands in de Statenvertaling. Voor een deel is die kloof er altijd geweest, voor een deel heeft de Statenvertaling het hedendaags Nederlands zelfs gevormd, maar toch neemt de afstand steeds verder toe.
Nieuwe vertalingen
Naast de kleinere aanpassingen zijn er ook geheel nieuwe vertalingen gemaakt, in het bijzonder de Nieuwe Vertaling, de Nieuwe Bijbelvertaling en de Herziene Statenvertaling. Deze zijn echter niet overal geaccepteerd, enerzijds vanwege een andere theologische basis (dat geldt vooral voor de Nieuwe Vertaling en de NBV), anderzijds omdat men veel waarde hechtte aan de vertaalprincipes van de Statenvertalers. De vergrote leesbaarheid van de HSV is hier en daar ten koste gegaan van de grondtekstgetrouwheid.
De Statenvertaling vandaag
Er is dus tot op heden altijd een groep mensen gebleven die vasthouden aan het gebruik van de Statenvertaling. De taalkloof tussen het hedendaags Nederlands en die van de SV werd in het verleden nog wel eens makkelijk terzijde geschoven; immers, jongeren waren prima in staat om vreemde talen te leren, dus de relatief eenvoudige brug naar het 17e eeuws Nederlands konden ze vast ook wel slaan. Projecten om echt verouderde woorden te vervangen zijn niet van de grond gekomen, al wordt er regelmatig over gesproken.
De komst van de Herziene Statenvertaling, en vooral de brede acceptatie daarvan, heeft de verstaanbaarheid van de Statenvertaling opnieuw ter discussie gesteld. Uiteindelijk kondigde De Banier, kort na de uitgave van de HSV Jongerenbijbel door Jongbloed, een Bijbel in de SV met uitleg aan. Deze zou, net als de HSV Jongerenbijbel, op de jeugd gericht zijn. Het is deze uitgave die we nu voor ons hebben liggen.
De Bijbel met Uitleg
Hoewel de Bijbel met Uitleg eigenlijk niet zo is bedoeld, heeft het uiterlijk veel weg van een studiebijbel. Er is de standaard SV tekst, een tussenkolom met woordbetekenissen, en onderin een uitgebreide tekstverklaring. Voor lezers van de HSV Studiebijbel is dit een vertrouwd beeld. De uitleg is allereerst gericht op het verstaanbaar maken van de Statenvertaling, en minder op de grondtekst gericht. In de HSV Studiebijbel staan op vrijwel iedere pagina vertaalvarianten, dit gebeurt in de Bijbel met Uitleg veel minder.
Wat betreft uitvoering is “kleurrijk” een goede beschrijving. Kleur wordt functioneel gebruikt om soorten bijbelboeken mee te onderscheiden; de vele foto’s zijn in kleur en de kaarten ook. Het geheel wekt een bijzonder verzorgde indruk en straalt kwaliteit uit. De minpunten die we wat dit aangaat noemden bij de HSV Studiebijbel gelden dus zeker niet voor de Bijbel met Uitleg.
Berijmde Psalmen
Een belangrijk pluspunt voor de Bijbel met Uitleg is het feit dat de berijmde Psalmen met de formulieren zijn opgenomen. En niet alleen dat, ook deze zijn voorzien van uitleggende voetnoten. Dit maakt de uitgave geschikt voor gebruik in de eredienst; de andere uitgaven zoals de HSV Jongerenbijbel en de HSV Studiebijbel waren minder bruikbaar tijdens de dienst omdat je altijd een extra psalmboek mee moest nemen. De uitleg bij de berijmde Psalmen is zeker niet overbodig, denk bijvoorbeeld aan Psalm 132:2 waar we lezen: "Zo ik de sluim'ring zelfs geheng'". Dat dit 'toelaten' betekent volgens de Bijbel met Uitleg helpt het vers beter te begrijpen.
Het feit dat de berijmde Psalmen zijn opgenomen brengt ons ook bij de directe concurrent voor gebruik tijdens de eredienst, namelijk de Statenvertaling met Kanttekeningen van de GBS. Jongeren zullen eerder voor de Bijbel met Uitleg kiezen, en het is de vraag of ze later wel ooit de overstap zullen maken naar de SV met Kanttekeningen.
Vergeleken…
De officiële doelgroep van de Bijbel met Uitleg is de jongere van 16 jaar. Deze doelgroep geldt ook ongeveer voor de HSV Jongerenbijbel, zodat we die met elkaar kunnen vergelijken. Echter, ook een vergelijking met de SV met Kanttekeningen is op zijn plaats, om de reden die we hierboven al noemden. Want ook al is de officiële doelgroep de 16 jarige, dat veel ouderen hem ook gaan gebruiken lijkt wel duidelijk.
… met de HSV Jongerenbijbel
Het eerste dat opvalt is het verschil in hoeveelheid tekst. De Bijbeltekst buiten beschouwing latend, is het duidelijk dat de Bijbel met Uitleg veel meer (uitleggende) tekst heeft dan de HSV Jongerenbijbel, en hij is ook (aanmerkelijk) rijker in kaarten, afbeeldingen en overzichten. Nu is het wel zo dat een groot deel van die uitleggende tekst niet nodig is in de HSV Jongerenbijbel, omdat de Bijbeltekst zelf toegankelijker is; en de eerlijkheid gebiedt te zeggen dat voor iemand die de SV goed begrijpt de uitleg vaak een open deur is. Om een voorbeeld te nemen, Psalm 75:3.
SV Ps75:3: Als ik het bestemde ambt zal ontvangen hebben, zo zal ik gans recht richten.
BMU Ps75:3: Wanneer de koning het koningschap (ambt) heeft ontvangen, dan zal hij recht doen.
Ergens is de uitleg hier niet meer dan een parafrase, en kan zelfs de vraag worden gesteld of de hele lading van het vers wel wordt gedekt. Echte informatie wordt niet toegevoegd, het feit dat het een koningsambt is kan eenvoudig worden afgeleid uit het “recht doen”.
Kijken we naar Psalm 75:8, dan staat er:
SV Ps75:8: Maar God is Rechter; Hij vernedert dezen en verhoogt genen.
BMU Ps75:8: De gemeente belijdt God als Rechter (…). Hij vernedert en verhoogt.
De nuttige toevoeging is hier dat, waar ik (…) heb geplaatst, er wordt verwezen naar een uitlegblok over God als Rechter. Maar het laatste deel is zinloos. Niet alleen wordt er exact herhaald wat er in de SV staat, maar de woorden die juist tot verwarring kunnen leiden (dezen en genen) worden niet uitgelegd!
Vergelijken we dit met de Bijbeltekst uit de HSV Jongerenbijbel, dan staat er:
HSV Ps75:8: maar God is Rechter: Hij vernedert de een en verhoogt de ander. De Bijbel met Uitleg haalt met de SV plus het uitlegstukje hier niet de duidelijkheid van de HSV.
Er is een ander kenmerkend verschil tussen de HSV Jongerenbijbel en de Bijbel met Uitleg: de laatste blijft wat meer op afstand, de eerste appelleert meer. De blokjes tussen de Bijbeltekst in de HSV Jongerenbijbel zijn dan ook niet zozeer uitleggend van aard, als wel verwerkend; waarbij de lezer tegelijkertijd persoonlijk wordt geconfronteerd met het Bijbelgedeelte. De Bijbel met Uitleg heeft daar heel bewust niet voor gekozen. De toepassing moet en mag de lezer zelf maken.
Tenslotte springt in het oog dat de Bijbel met Uitleg wat luxer aanvoelt, in tegenstelling tot de HSV Jongerenbijbel is hij geheel in kleur, maar tegelijkertijd ook wat ouwelijker vormgegeven. Een sterk punt van de Bijbel met Uitleg is, zoals al genoemd, het feit dat de berijmde psalmen en de formulieren zijn opgenomen. De HSV Jongerenbijbel heeft wel de Catechismus in een hertaalde editie, en het aardige is dat daarnaar ook regelmatig wordt verwezen in de verwerkingsblokken.
Concluderend kunnen we stellen dat de doelgroep qua leeftijd misschien hetzelfde is, maar de aanpak is totaal verschillend. De Bijbel met Uitleg biedt uiteindelijk meer informatie, maar het is niet onwaarschijnlijk dat de lossere stijl van de HSV Jongerenbijbel de jeugd meer zal aanspreken.
… met de Statenvertaling-met-Kanttekeningen
Om direct een kenmerkend verschil aan te geven, nemen we opnieuw Psalm 75 als voorbeeld. De Kanttekeningen gaan bij vers 3 uitgebreid in op het woord ‘bestemde’, en geven betekenisvarianten aan (bestemde tijd, bestemde plaats). Verder wordt aan de hand van de Hebreeuwse grondtekst de vertaling “gans recht richten” verklaard.
De aard van de uitleg in de SV met Kanttekeningen ligt mijlenver af van die van de Bijbel met Uitleg. Allereerst zal de kanttekening hier door de jeugd slechts met zeer veel moeite worden begrepen, en dan is het nog de vraag of het relevant gevonden wordt. Het is duidelijk dat de kanttekening bedoeld is als verantwoording voor de vertaling, en ook om te zorgen dat er absoluut recht wordt gedaan aan de grondtekst. De Bijbel met Uitleg dient een heel ander doel, namelijk de Bijbel zo dicht mogelijk bij de jeugd brengen. Omdat het duidelijk is dat de taal van de SV hierin een obstakel vormt, wordt die zo eenvoudig mogelijk uitgelegd.
Toch wringt hier iets, omdat de Bijbel met Uitleg aan de ene kant bewust de SV gebruikt vanwege de grondtekstgetrouwheid, maar in de uitleggende stukjes door parafrase daar wat van afdrijft. Verder bestaat de grondtekstgetrouwheid vooral in de combinatie van SV plus Kanttekeningen. Omdat de laatste niet zijn meegenomen in de Bijbel met Uitleg is op dit punt wel wat af te dingen. Maar zolang de Bijbel met Uitleg wordt gebruikt door de jeugd is dit probleem niet zo groot, en moeten we het probleem ook zeker niet overdrijven.
In het voorwoord bij de Bijbel met Uitleg staat dat de uitleg is gestempeld door het theologisch denken van de Kanttekeningen bij de Statenvertaling. In dat licht is het wat opmerkelijk dat - bijvoorbeeld - de uitleg van Psalm 22 veel minder op Christus wordt betrokken dan de Kanttekeningen dat doen.
Aan de ene kant noemt De Bijbel met Uitleg bijvoorbeeld in uitlegblok 11 (Het leven van Christus in de Psalmen) en 26 (Messiaanse Psalmen) een aantal verzen die gekoppeld kunnen worden aan Christus of een gebeurtenis in Zijn leven op aarde, en in de uitleg bij Psalm 22:2 staat aan het eind: “De Heere Jezus heeft deze tekst geciteerd toen Hij geheel was verlaten door Zijn Vader (zie Matth. 27:46 en Mark. 15:34)”. Daar tegenover wordt voortdurend David genoemd in de uitleg bij de verzen van Psalm 22. Sterker nog, slechts in de uitleg bij 7 verzen wordt de naam David niet genoemd! En alleen in die van vers 2 komt de Heere Jezus voor.
Vergelijken we dit met de Kanttekeningen, dan worden daar veel meer lijnen getrokken naar de Heere Jezus. Los van de vraag wat goed of beter is, is het dus niet helemaal duidelijk in hoeverre de Bijbel met Uitleg “gestempeld” is door de Kanttekeningen. Het is in dit opzicht ook opmerkelijk dat de HSV Jongerenbijbel bij Psalm 22 een sterkere verbinding met het lijden van de Heere Jezus legt, door te spreken van een profetische psalm.
Conclusie
De Bijbel met Uitleg is een belangrijke uitgave, en het is bijzonder om te zien dat deze breed is aanvaard in de behoudende reformatorische kring. Dat is bemoedigend; omdat enerzijds nu ook breed is erkend dat de taal van de SV een moeilijkheid vormt voor (vooral) de jeugd, en anderzijds er concreet iets aan gedaan is. Voor mensen die - om wat voor reden - vast willen houden aan de Statenvertaling, is dit een prachtige uitgave om aan hun kinderen te geven. Voor de derde keer noemen we het feit dat de psalmberijming van 1773 is opgenomen - met verklaring! -, daar zijn we bijzonder enthousiast over.
In het oog moet worden gehouden dat de uitleg eenvoudig is, zodat deze voor de oudere jeugd en (jong)volwassenen minder geschikt is. Een HSV Studiebijbel zou dan een beter hulpmiddel kunnen zijn.
Tenslotte zouden we De Banier willen adviseren om bij een volgende druk nog eens kritisch te kijken naar de woordverklaringen. De keuze voor welke woorden wel en niet worden verklaard lijkt wat arbitrair, en regelmatig lazen we woorden in de SV die we graag in het lijstje hadden zien opgenomen. En waarom wordt er niets gezegd over de achtergrond van de Statenvertaling, maar wel over de berijming van 1773? Had het niet goed geweest als werd uitgelegd om welke redenen er in de Bijbel met Uitleg voor de Statenvertaling is gekozen?
Bijbel met uitleg bestellen
De Bijbel met Uitleg is in verschillende uitvoeringen verkrijgbaar via