Des HEEREN Lof, Maarten Luther (4)
Auteur: ds. W. Pieters
De aflaatstrijd
In 1517 komt het in Luthers leven tot een grote verandering. In zijn eigen hart breekt het licht van Gods genade door en in het kerkelijke leven begint de Kerkhervorming. De beleving van Luthers vrijheid en troost in de vergeving der zonden komt door het lezen van Romeinen 1 vers 16-17. Hier staat:
"Het Evangelie is een kracht Gods tot zaligheid voor een ieder die gelooft, eerst voor de Jood, en ook voor de Griek. Want Gods rechtvaardigheid wordt daarin geopenbaard uit geloof tot geloof; zoals geschreven is: 'Maar de rechtvaardige zal uit het geloof leven.'"
Paulus zegt dus dat Gods gerechtigheid in het Evangelie wordt geopenbaard. Eerst denkt de arme monnik dat dit betekent dat God niet alleen in Zijn Wet van ons eist dat we Hem volmaakt dienen, maar dat Hij nu ook nog een keer in Zijn Evangelie dezelfde eis stelt. De eis van de Wet maakt Luther al zo lang wanhopig en nu heeft God in het Evangelie ook helemaal geen barmhartigheid en genade, maar stelt Hij weer diezelfde onmogelijke eis??!! Dit kan hij niet begrijpen en diep in zijn hart haat hij God! Maar dan schenkt God aan Luther het onderwijs van Zijn Heilige Geest en Die laat hem zien dat de uitdrukking 'Gods gerechtigheid' niet betekent dat God iets van ons eist, maar dat Hij ons in het Evangelie iets geeft. Wat geeft God dan? Precies wat Hij in Zijn Wet van ons eist. God eist volmaakte gehoorzaamheid en zondeloosheid. Dit hebben wij absoluut niet. Wat doet God nu? Hij zendt Zijn Eigen lieve Zoon. Die neemt de plaats in van zondaren. De eis van de Wet neemt Hij op Zich en Hij gehoorzaamt er volkomen aan. Nu deelt God in het Evangelie aan arme zondaren deze schatten van Christus gratis uit. Dit betekent dat het Evangelie precies het tegenovergestelde leert van de Wet: de Wet eist gehoorzaamheid, en dreigt met de eeuwige straf; het Evangelie belooft en troost met het eeuwige leven. Nu Luther dit mag leren, openen de poorten van Gods Paradijs zich voor hem! De aflaatstrijd is de grote ommekeer van Luther wat betreft zijn gehoorzaamheid aan de paus en zijn lidmaatschap van de kerk. Wat gebeurt er? In de roomse kerk worden aflaten verkocht. Een aflaat is een brief die je van de priester kunt kopen, als je er tenminste genoeg voor betaalt. In deze brief staat dat je minder zondeschuld hoeft af te betalen. Je krijgt dus een beetje vergeving van je zonde. Veel mensen kopen een aflaat om wat gemakkelijker te kunnen zondigen. Anderen willen door een aflaat (al kost die nog zo veel!) de zondeschuld van een gestorven vader of moeder, opa of oma helpen afbetalen, zodat die niet zolang in het vagevuur hoeven te blijven. Een bekend gezegde uit die tijd is:
'Zodra het geld in 't kistje klinkt,
het zieltje uit het vagevuur springt.'
Deze aflaten kosten veel geld en de arme mensen hebben zó graag zo'n brief, dat ze er alles voor over hebben, zodat ze hun eigen kinderen zelfs verwaarlozen en tekort doen, om maar een aflaatbrief te kunnen kopen. En wat gebeurt er met dat geld? Daarvan vieren de bisschoppen en kardinalen van de roomse kerk feest en laat de paus in zijn trots de prachtige Sint-Pieterskerk te Rome bouwen. Het ergste van de aflaathandel is dat mensen worden bedrogen voor de eeuwigheid en dat Christus wordt onteerd. Mensen worden bedrogen, omdat tot hen wordt gezegd: je hoeft niet echt berouw te hebben en je hoeft niet waar geloof te hebben, je kunt door deze aflaatbrief zomaar naar de hemel. En Christus wordt onteerd, want niemand denkt meer aan de Zaligmaker van zondaren, omdat ze nu zichzelf wel kunnen redden. Luther heeft in zijn hart precies het tegenovergestelde geleerd en daarom is hij bedroefd en kwaad. Hij kan het niet zomaar laten gebeuren dat de beruchte aflaathandelaar Tetzel in de buurt van Wittenberg komt. Daarom slaat hij op 31 oktober 1517 zijn 95 stellingen aan aan de deur van de kasteelkerk. Nu denken we misschien dat het meteen grote gevolgen heeft wat Luther doet. Maar dat is heel niet zo. In het begin gaat er niemand op in en blijft het heel stil. Eigenlijk komt de roomse kerk pas veel later in het geweer; dan wordt Luther aangeklaagd. En ook dan wordt hij nog niet eens aangeklaagd om zijn 95 stellingen, welnee! Er zijn er immers vele honderden in die tijd die het heel niet eens zijn met al die verschrikkelijke dingen! Maar toch wordt Luther tegen wil en dank een kerkhervormer. Waardoor ...? Menselijk gesproken zouden we kunnen zeggen: door een 'toevallige' samenloop van allerlei omstandigheden. Maar vanuit God mogen we zeggen: door Gods bijzondere leiding, wordt deze achteraf-professor, die helemaal niet aan de weg wil timmeren, de belangrijkste man voor de vernieuwing van de kerk, voor de terugkeer tot de Bijbel, voor de zaligheid van vele duizenden zielen en voor de glorie van Jezus Christus.
Pas na een jaar komt er reactie op de 95 stellingen tegen de goddeloze aflaat, die Luther 31 oktober 1517 heeft vastgespijkerd aan de deur van de kasteelkerk in Wittenberg. Johann Eck uit Ingolstadt klaagt Luther aan dat hij zich tegen het gezag van de paus en dus tegen het gezag van de kerk verzet, en dat hij daarom moet herroepen of anders moet worden gestraft. Maar Luther wijkt voor niemand, omdat hij uit Gods Woord weet dat hij de waarheid spreekt. Ondertussen moet hij naar Heidelberg om daar een belangrijk gesprek te leiden over Gods genade. Op 9 april begint hij zijn voettocht en op 22 april komt hij vermoeid in Heidelberg aan. Dit gesprek in Heidelberg heeft zeer grote gevolgen, omdat veel jonge monniken en theologiestudenten door Luthers Bijbelse manier van spreken en argumenteren worden gewonnen voor de leer van de Reformatie. Onder hen is Martin Bucer, een jonge monnik, die de Reformator van Straatsburg en later de vriend / leermeester van Calvijn zal worden. Het belangrijkste wat in Heidelberg aan de orde komt, is: van ons is geen goed te verwachten, alles is alleen te danken aan Gods genade! O, kostelijk Evangelie!!! Luther beweert voor het front van die vele jonge monniken: de beste geschiktheid om aan het Avondmaal deel te nemen is: te treuren over je zonde en te verlangen naar genade. Wij hebben lege handen en vluchten tot Christus. Onze beste werken zijn doodzonden, want alles buiten Gods genade is voor Hem vervloekt! Wat een wonder dat zoveel studenten het hiermee eens zijn ... Nooit heeft Luther de menselijke waardigheid dieper vernederd, dan in dat godsdienstgesprek in Heidelberg. Toch drijft hij de mensen niet in vertwijfeling, maar roept hij ze op om genade te zoeken. De Wet is immers in haar oordelende en dodende werking de weg tot Christus! Nadat Luther zo scherp alles van de mens heeft afgebroken, kan hij in het vervolg van zijn gesprek te Heidelberg ook de genade van het Evangelie ruim en heerlijk laten schitteren. Alles ligt in Christus; en het eenvoudige geloof in Hem maakt ons tot bezitter van al de schatten van Zijn genade. Tegen deze leringen van Luther treedt de roomse kerk nog niet op. Ze denken: laat die man maar praten; het houdt vanzelf wel op. Maar zo stil blijft het niet. Omdat Luther zijn Bijbelse manier van denken steeds meer in geschriften bekend maakt, komt eindelijk de kerk tegen hem in het geweer. Hij wordt 'uitgenodigd' naar Rome te komen en zich daar voor het pauselijke hof te verantwoorden. Luther schrikt ervan. In Rome? Dan is hij uitgeleverd in de handen van gewetenloze schurken. Nu komt Frederik de Wijze aan bod. Deze verbiedt hem, als zijn onderdaan, om in Rome berecht te worden. Als ze Luther willen berechten, komen ze maar naar Duitsland, naar het keurvorstendom Saksen! En zo geschiedt: Luther moet zich in Augsburg voor Cajetanus, de pauselijke afgevaardigde, verantwoorden. Van 12 tot 14 oktober 1519 vindt het verhoor plaats. Maarten Luther geeft niets toe van wat op de Bijbel is gegrond. Ja, eigenlijk stelt hij nu voor het eerst het gezag van de paus ondergeschikt aan de Heilige Schrift; een ongehoorde brutaliteit volgens de roomse kerk. Ondanks alle tegenwerking krijgt Luther er veel vrienden bij. Zijn beste, levenslange vriend is Philippus Melanchthon, die in augustus 1518 in Wittenberg professor in het Grieks wordt. Luther noemt hem: mijn zoetste Melanchthon!
